της ΠΕΝΝΥ ΧΑΤΖΗΙΩΑΝΝΙΔΟΥ
-Κύριε Μάνο, είναι το βιβλίο προϊόν της τέχνης;
Και βέβαια είναι εφόσον εμπίπτει στην πρωτογενή πνευματική δημιουργία, πράγμα που το διαφοροποιεί από οποιοδήποτε άλλο προϊόν, κοινώς εμπόρευμα που είναι αποτέλεσμα του μετασχηματισμού, πρώτων υλών,
της μηχανής και της επαναλαμβανόμενης ανθρώπινης εργασία. Σε αντίθεση με το έργο τέχνης, που, ναι μεν είναι προϊόν και αυτό (πνευματικής, σωματικής) εργασίας, πλην όμως εντυπώνει πάνω του αισθητικά, μορφολογικά, ιδεολογικά, αξιακά στοιχεία και διακρίνεται από μοναδικότητα, καθώς φέρνει την ταυτότητα του δημιουργού, εν αντιθέσει με το εμπόρευμα που φέρει την ταυτότητα του εργοστασίου κατασκευής –θεμελιώδης διαφορά. Εκεί έγκειται άλλωστε και η έννοια της αλλοτρίωσης. Ο ένας αποκομίζει αλλοτρίωση, ανία, ενώ ο άλλος πάθος προσωπικό και υψηλή αισθητική.
-Είναι μια μακροχρόνια σπουδή η γραφή;
Αν με τη λέξη σπουδή προσδιορίζουμε το επίπεδο και το βάθος της ατομικής και κοινωνικής παιδείας του δημιουργού, βεβαιότατα, δεδομένου ότι, η ύπαρξη, εν τινι μέτρω, και η ποιοτική υπόσταση ενός πνευματικού υποκειμένου συνίσταται στο διακύβευμα το οποίο καλείται να εντοπίσει, να αναλύσει, να αναδείξει· προέκταση όλα, του εύρους της ατομικής και κοινωνικής του παιδείας, ευαισθησίας. Και τούτο γιατί το διακύβευμα είναι εν σπέρματι μόνο ορατό και στον δημιουργό εναπόκειται η διάκριση σημαίνοντος και σημαινομένου, διαφορετικά κινδυνεύει να εγκλωβιστεί στον λαϊκισμό και στην επιφάνεια. Αυτό ήταν είναι και θα είναι, άλλωστε, και το μέγα ζητούμενο. Ιδιαίτερα στις μέρες μας που το φάσμα των ιδεών βρίσκεται σε οριακή παρακμή και πτώση.
-Πώς εμπνέεστε και από πού;
Παρότι δεν πιστεύω σε απλουστευτικούς χαρακτηρισμούς και ρήσεις όπως η συγκεκριμένη (προτιμώ τον όρο ερέθισμα, ερεθίσματα), τόσο γιατί βρίσκω ότι ενέχει μια μεταφυσική διάσταση, όσο και γιατί είναι αποπροσανατολιστική, βαθιά υποκριτική και εν μέρει ταξική με την έννοια ότι διαχωρίζει τους πεφωτισμένους και τους μη πεφωτισμένους. Εν τούτοις τολμώ να πω μέσα από τις προσλαμβάνουσες της κοινωνίας. Ένας δημιουργός αν δεν μπορεί να είναι η κοινωνική συνείδηση του περιβάλλοντος κοινωνικού χώρου, αυτονομείται, αυτοκαταργείται, γίνεται θεραπαινίδα του ναρκισσισμού και του συστήματος.
-Στην πορεία σας γράψατε θέατρο, ποίηση, πεζογραφία. Τέσσερα θεατρικά σας έργα έχουν παιχθεί, ένα μάλιστα έχει μεταφραστεί και έχει αντιπροσωπεύσει την Ελλάδα σε Πανευρωπαϊκό διαγωνισμό θεάτρου στο Παρίσι. Μιλήστε μας για έργο σας, το θέατρο ιδιαίτερα, και τις συνεργασίες σας.
Όταν ένας δημιουργός καλείται να μιλήσει για το έργο του ή ψέματα θα πει ή θα σιωπήσει λέει ο ποιητής*· ορθώς κατά την γνώμη μου, καθώς, εκείνο που προέχει είναι οι προσλαμβάνουσες του δέκτη, αναγνώστη, θεατή εν προκειμένω, και όχι ο εξωραϊστικός λόγος του δημιουργού. Απλουστευτικά, πέραν αυτού, θα έλεγα ότι όλο μου το έργο συμπεριλαμβανομένου και του θεατρικού, είναι έργο ανθρωπίνων καταστάσεων μέσω των οποίων προσπαθεί να αναδείξει τις ανθρώπινες άξιες, τα ανθρώπινα δεινά· υπαρξιακά, ατομικά, συλλογικά και λοιπά, και τις κοινωνικές τους συνιστώσες, προεκτάσεις, όπως αναγνωρίστηκε, άλλωστε, και από σύσσωμη την θεατρική κριτική. Ως προς τις συνεργασίες, υπήρξαν επιτυχείς στο μέτρο που δεν πρόδιδαν τα έργα. Η σχέση συγγραφέα και συντελεστών μιας παράστασης απέχουν παρασάγγας, ξέρετε, αυτός ήταν, άλλωστε, και ο λόγος, μηδέ της αρχαιότητας εξαιρουμένης, που την σκηνική παρουσίαση ενός θεατρικού έργου την είχε αποκλειστικά ο συγγραφέας, δημιουργός κατά το παρελθόν!
-Γράφετε αυτή την στιγμή και αν ναι τι;
Η γραφή είναι αειφόρος. «Μπήκαμε στο τραγούδι και δεν βγαίνουμε», λέει, επίσης, ένας άλλος ο ποιητής**. Όμως δεν θα εκόμιζα γλαύκαν εάν έλεγα κάτι περισσότερο, δεδομένου ότι η υπόσταση γραφής και έργου προκύπτουν εκ του αποτελέσματος, της ποιότητος του τελικού προϊόντος. Πάγια τακτική ενός συγγραφέα και δική μου προσωπικά άλλωστε είναι να βρίσκεται πίσω από το έργο του ο δημιουργός, άλλο τί ισχύει, τί συμβαίνει στις μέρες μας.
-Είστε αποστασιοποιημένος από τα δρώμενα της τέχνης του θεάτρου και μακριά από την δημοσιότητα. Ποιος κώδικας σας διέπει;
Αποστασιοποιημένος όχι, αποκεντρωμένος ναι, δεδομένου ότι έχω κάνει μια πολύ συνειδητή επιλογή ζωής· αφενός γιατί νιώθω αυτάρκης με το έργο μου και αφετέρου διότι δεν εγκρίνω την, πλασματική ή μη, δημοσιότητα, παρότι υπήρξα ένας άνθρωπος που την γνώρισε αφειδώς. Σε μία χώρα όπου η επίφαση επικρατεί της ουσίας όμως, οι διαπροσωπικές σχέσεις των έργων, απόδειξη αυτού η άρνηση ακόμη και των κρατικών σκηνών να αρθούν στο ύψος του θεσμικού τους ρόλου, τί άλλο, ποιο έντιμο, πιο ειλικρινές, πιο ηθικό μπορεί να κάνει κανείς. Ευτυχώς κάτι τέτοιο αρχίζει να γίνεται κανόνας πλέον από δημιουργούς που πιστεύουν στο έργο τους τελευταία, καθώς το σύστημα εγκιβωτίζει όλο και πιο συχνά τους ανθρώπους που υποτάσσονται ή επαιτούν ένα δευτερόλεπτο δημοσιότητος. Η δημιουργία δεν είναι, δεν μπορεί και δεν πρέπει να αποσκοπεί στην, σχήμα λόγου, αναγνώριση· (τί είναι αλήθεια αναγνώριση;), προβολή, συναλλαγή. Είναι στράτευση, αποστολή. Καθήκον ενός δημιουργού είναι να πείθει μέσω του έργου του και όχι μέσω άλλων κωδίκων που ουδεμία σχέση έχουν με το έργο. Ακόμη και η απλούστερη ανάλυση, υποστήριξη ενός έργου ενέχει την έννοια του επηρεασμού, της ιδιοτέλειας και της υποκατάστασης του δέκτη, αναγνώστη, θεατή.
-Οι νέοι σήμερα δεν διαβάζουν λογοτεχνία. Πού οφείλεται αυτό κατά την γνώμη σας;
Είναι γνωστό ότι παράπλευρες απώλειες υπάρχουν σε κάθε μάχη, έκφανση της ζωής, πολεμικής ή ειρηνικής. Οι δε ειρηνικές, πιο επώδυνες, ενίοτε, του πεδίου των μαχών. Ως εκ τούτου, καλό θα ήταν να γνωρίζουμε ότι το υφιστάμενο επίπεδο πολιτισμού, ελευθερίας, ευαισθησίας και αισθητικής των νέων ανθρώπων, δεν μπορεί, παρά να εντάσσεται στο συγκεκριμένο πλαίσιο, καθώς είναι οι παράπλευρες απώλειες των δικών μας μαχών· των μαχών που δεν δώσαμε, που χάσαμε, που...! Καιρός να κάνουμε την αυτοκριτική μας. Οι αξίες άλλωστε δεν είναι αυτοφυείς, είναι παράγωγα της κοινωνίας και της παιδείας που αυτή παρέχει. Δεδομένου δε, ότι η παιδεία προκύπτει δια των αισθήσεων, της μιμήσεως και της διδασκαλίας (εκ του περισσεύματος) κατά τον Αριστοτέλη όμως· ο νοών νοείτω! Συνοπτικά οφείλεται, για να απαντήσω χωρίς υπεκφυγές στο ερώτημά σας, στο αξιακό μας σύστημα. Στο ότι έλειψε, παραγκωνίστηκε έως εξαφανίσεως, το ιστορικό πολιτισμικό μας βίωμα, κατά κύριο λόγο, στην άκριτη υιοθέτηση ξένων προτύπων και στην ιεραρχημένη παιδεία η οποία αναιρεί την ελευθερία και καθυποτάσσει συνειδήσεις. Η ομογενοποίηση είναι σημείο των καιρών, κυρίαρχη ιδεολογία της αγοράς. Και η αγορά, όπως καλά γνωρίζετε, δεν θέλει ευαίσθητους πολίτες. Θέλει άκριτους καταναλωτές και υπηρέτες.
-Πώς βλέπετε το θέατρο της πολιτικής σκηνής στην χώρα μας;
Ως την αποθέωση του παραλόγου!
-Σε τι ελπίζετε;
Στον πολιτισμικό άνθρωπο.
-Ποια είναι η άποψή σας για τον πνευματικό μας κόσμο;
Έχοντας υπ’ όψιν τον λόγο που εκπέμπεται από όλο σχεδόν το φάσμα της δημόσιας ζωής - πνευματικού, επιστημονικού κόσμου-, με θλίψη διαπιστώνει, όπως έγραψα και κατά το παρελθόν, κανείς, ότι, ο λόγος ο οποίος εκπέμπεται (γραπτός και προφορικός), πόρρω απέχει, πριν ελαχίστων, από το να είναι, να μπορεί να χαρακτηρισθεί ως πειστικός, αποκαλυπτικός· πολλώ δε μάλλον ανατρεπτικός. Και τούτο, γιατί τα υποκείμενα της γνώσης έχουν αυτονομηθεί, έχουν χάσει το κοινωνικό τους πρόσωπο, τον κοινωνικό τους χαραχτήρα, και από υποκείμενα κριτικής, ρήξης και ανατροπής, έχουν μετατραπεί σε οργανικά στοιχεία του συστήματος, της κυρίαρχης ιδεολογίας. Αποτέλεσμα της απέκδυσης αυτής, είναι η έκπτωση του ποιοτικού και η κυριαρχία του ποσοτικού λόγου, ο οποίος στερείται ουσίας, υψηλών διανοημάτων, κοινωνικής αναφοράς, καθώς είναι ένας λόγος στείρος, ξύλινος, ασαφής, χωρίς κοινωνικό, πολιτικό, αισθητικό, φιλοσοφικό περιεχόμενο, γι’ αυτό και η αγωνιώδης προσπάθεια να πείσουν, να πείσουμε, επί ματαίω. Ιστορική αποστολή ενός πνευματικού ανθρώπου είναι να διακυβεύει όλη του την ύπαρξη προς χάριν της αλήθειας. Να θέτει διαρκώς ερωτήματα αξιών και να μην υπηρετεί ιδιοτελείς σκοπούς και συμφέροντα εξουσίας. Να δρα προς όφελος της κοινωνίας και όχι του ατομικού του συμφέροντος. Να κοινωνεί και να μην αυτονομείται. Να έχει κριτική στάση απέναντι στα πράγματα, στα πρόσωπα και στους φορείς της εξουσίας, αν θέλει να αναγνωρίζεται, να είναι σεβαστός, σημείο αναφοράς, από την κοινωνία.
-Ποια η άποψή σας για την τρέχουσα παραγωγή λογοτεχνικών βιβλίων καλλιτεχνικών αποδόσεων;
Θα ήταν αφελές και λίαν επικίνδυνο να αναγορεύσω εαυτόν σε αυθεντία, κριτή του έργου των πνευματικών ανθρώπων. Δεν δύναμαι και ούτε διεκδικώ αυτόν το ρόλο. Επειδή πάγια αρχή μου είναι να μην αποφεύγω ερωτήσεις όμως, επιτρέψτε μου να αναφερθώ στην αίσθηση που εκπέμπει η εμπορευματοποιημένη παραλογοτεχνία μόνο. Ως προς αυτό, έχω την αίσθηση ότι ακολουθεί την πεπατημένη των καιρών, καθώς διαπνέεται από έναν άκρατο αυτοβιογραφικό υποκειμενισμό, ένα χυδαίο σεξισμό και μια επιφανειακή διήγηση χωρίς υψηλή αισθητική. Δεν υπηρετεί εν κατακλείδι το τρίπτυχο: μύθος, ύφος, γλώσσα! Πρωταρχικό στοιχείο ύπαρξης και δικαίωσης ενός δημιουργού είναι η μετατροπή του ατομικού σε κοινωνικό και του κοινωνικού σε παγκόσμιο. Διαφορετικά δεν έχει λόγο ύπαρξης, αφενός γιατί η ατομικότητα ως αυτοσκοπός δεν ενδιαφέρει, και αφετέρου γιατί τα πάντα έχουν ειπωθεί πριν από εμάς, καλύτερα πιθανόν από εμάς. Ως εκ τούτου η πνευματική μας υπόσταση συνίσταται, στο κατά πόσο είμαστε σε θέση να δώσουμε τις αισθητικές, κοινωνικές, ιδεολογικές διαστάσεις της εποχής μας στο εκάστοτε θέμα, την εκάστοτε αξία που διαπραγματευόμαστε, καθώς είναι (όσο είναι) κοινές και αιώνιες, πράγμα για το οποίο δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω· "ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω".
-Χρειαζόμαστε ένα ελπιδοφόρο μήνυμα!!!
Αντισταθείτε, αντισταθείτε, αντισταθείτε!
------------------------------------
* Οδυσσεάς Ελύτης.------------------------------------
**Γιάννης Ρίτσος.
