ποιητική αδεία...!
Με τη γλώσσα, μπορούμε να επικοινωνήσουμε, να εκφράσουμε κα-
ταστάσεις, συγκινήσεις, συναισθήματα, να αποτυπώσουμε
τη σκέψη μας κάπου, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι παράγουμε ποίηση· ποίηση δεν
είναι η χρήση, απλώς, της γλώσσας, αλλά "η υπέρτατη συγκινησιακή χρήσης
της γλώσσας (1)," που θα μετατρέψει την αίσθηση σε εικόνα, την εικόνα σε
ιδέα, την ιδέα σε συναίσθημα και το συναίσθημα σε συγκίνηση, χωρίς να χάνει το
διανοητικό της περιεχόμενο. Για να συμβεί όμως αυτό χρειάζεται η αναγκαία
ιδιότητα του ποιητή, του ανθρώπου που θα μετατρέψει τις ψυχικές, ατομικές,
κοινωνικές καταστάσεις σε διανοητική, αισθητική λεπτότητα, ικανή να μας
συγκλονίσει, να μας αποκαλύψει το αρχέτυπο, την ειδοποιό διαφορά λόγου και
αίσθησης, των λεπτομερειών που μας διαφεύγουν και έτσι δεν μπορούμε να
μετατρέψουμε σε ποίηση το βίωμα, καθώς μας λείπει το εκμαγείο μέσα στο οποίο θα
συνθέσουμε το ποιητικό θαύμα.
Είναι
γνωστό πως, κάθε κατάσταση, παρατήρηση, επικοινωνία έχει τις προσλαμβάνουσες
και δημιουργεί ένα, εσωτερικό, ψυχικό, αισθητικό γεγονός μέσα μας, δεδομένου
ότι ενεργοποιεί τις αισθητηριακές, διανοητικές μας λειτουργίες, που μέσω της
παιδείας, της ευαισθησίας, του ψυχικού μας κόσμου, αντιλαμβανόμαστε, ο καθένας
χωριστά, το μέγεθος της δόνησης, που αυτές εκπέμπουν – εμπεριέχουν· και αυτό
δεν είναι από μόνο του ικανό να παράξει καθαρή ποίηση όμως. Για να παραχθεί,
πέραν της συγκίνησης, καθαρή ποίηση, χρειάζεται και "η νίκη του λόγου πάνω
στο κράτος των αισθήσεων" κατά Ν.Β πάλι, και το αντίστροφο· η νίκη των
αισθήσεων πάνω στο κράτος του λόγου. Αυτός είναι, άλλωστε, και ο λόγος που
παρατηρείται το οξύμωρο· ενώ, όλοι δονούμαστε από ένα συγκεκριμένο γεγονός, μια
συγκεκριμένη εικόνα, ελάχιστοι είναι εκείνοι που μετατρέπουν το συγκεκριμένο
ερέθισμα σε ποίηση, λίγοι πληρούν τις προϋποθέσεις για κάτι υπέρτατο· είναι
δηλαδή ποιητές.
Τί είναι ποίηση, αλήθεια;
Ποίηση
κατά τον Πλάτωνα είναι ψυχική κυοφορία (2), ποίηση κατά τον Αριστοτέλη είναι
"μίμηση πράξεως σπουδαίας και τελείας (3)"· ποίηση κατά τον Σολωμό,
τον Παλαμά, τον Τσάτσο, είναι η έλλογη αλληλουχία των λέξεων –η σκέψη, η ιδέα·
ποίηση κατά τον Σεφέρη, είναι η γλώσσα της συγκίνησης, το συναίσθημα· η απροσδόκητη χρήση του λόγου κατά τον Μπόρχες· ο κόσμος
των ιδεών για τους ιδεαλιστές· η γλώσσα του συμβολισμού για τους συμβολιστές·
το άλογο στοιχείο για τους υπερρεαλιστές· ο άκρατος υποκειμενισμός για τους
ρομαντικούς· ο διαλεκτικός υλισμός για τους οπαδούς του σοσιαλιστικού ρεαλισμού
και λοιπά.
Ποίηση,
ανεξάρτητα από τα αισθητικά – ιδεολογικά κριτήρια, είναι η χωροταξία της ψυχής
του ανθρώπου· μια δέσμη φωτός που φωτίζει το υπαρξιακό έρεβος, το άλογο
στοιχείο της συγκρότησής μας, την αντινομία ζωής και θανάτου· ο άκρατος οίνος
που μεθά το συναίσθημα και μετατρέπει από μια κατεστραμμένη, σε μια
ολοκληρωμένη ύπαρξη τον άνθρωπο, ικανό να μηδενίσει το χάσμα που τον χωρίζει
από το θείον· η χρήση της λέξης στην αρχετυπική της μορφή· λόγος εν κρυπτώ·
μικρό φιλοσοφικό δοκίμιο· οιονεί σκηνικός χώρος, πάνω στον οποίο διαδραματίζεται η
τελετουργία του τραγικού, όπου επαληθεύεται ο θρίαμβος της λέξης· σύμβολο που
σημαίνει, καθαίρει, απελευθερώνει.
Ποίηση
είναι το άπαν, δι, ο, και δεν εκδηλώνεται ως γραπτός λόγος μόνο, δεδομένου ότι
υφίσταται σε κάθε μορφή έκφρασης, δημιουργίας. Μπορεί να αποτυπώνεται ως στίχος
στην γραπτή μορφή κατά κύριο λόγο, όμως ο στίχος δεν είναι το όλον. Είναι
μέρος, τρόπος διατύπωσης απλώς, ούτε και είναι ποίηση πάντα ο στίχος. Στίχος
είναι φόρμα που υπόκειται στις τρέχουσες επιταγές γραφής, ρευμάτων και
αισθητικής, που, όσο και αν μεταβάλλεται, όσο και αν παρακάμπτεται, δεν
μηδενίζεται (ιδιαίτερα όταν πληροί την βασική προϋπόθεση που είναι η σωρευμένη
συμπύκνωση νοημάτων)· αφενός, διότι προηγείται του πεζού λόγου, και αφετέρου,
διότι είναι τα καθαρά μαθηματικά της γλώσσας, κατά τον Τζορτζ Στάϊνερ (4), σε
αντίθεση με τον πεζό λόγο που είναι τα εκφρασμένα μαθηματικά της.
Υπάρχουν
πολλές σχέσεις, πολλές καταστάσεις, πολλές συγκινήσεις που μας συγκλονίζουν. Η
σχέση: πόνου χαράς, ζωής θανάτου, βίωσης και απώλειας όμως, είναι εκείνες που
μας συγκλονίζουν περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο, απόδειξη αυτού, το γεγονός ότι
αποτελούν τον βασικό θεματικό πυρήνα της ποίησης, της τέχνης γενικότερα από
συστάσεως, υπάρξεως έλλογου κόσμου, διότι είναι οι μόνες που οδηγούν στα
υψηλότερα όρια ευαισθησίας το άτομο και δι’ αυτών είναι σε θέση να συλλάβει τις
προσλαμβάνουσες που ο κόσμος, οι άνθρωποι, η ζωή, εκπέμπουν, εμπεριέχουν.
Αυτός
είναι άλλωστε και ο λόγος που παρατηρείται και πάλι η οξύμωρη σχέση, πόνου
δημιουργίας στην τέχνη, μια σχέση, ευθέως ανάλογη· ο μεθερμηνευόμενον: όσο πιο
έντονη είναι η αγωνία της απώλειας, τόσο πιο ολοκληρωμένη και η ποιητική
έκφραση, το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, η δημιουργία, και, όσο πιο βαθύς, πιο
οριακός ο πόνος, τόσο πιο μυστηριακή, πιο αφαιρετική, πιο σημειολογική, πιο
συμβολική η ποίηση, η τέχνη, καθώς το υποκείμενο, δημιουργός, στην απόλυτη
μοναξιά του, αποδομεί το σημαινόμενο, το ερέθισμα και φέρνει στην επιφάνεια το
σημαίνον· το πρωτογενές νόημα της λέξης.
Ποίηση
είναι, αποκάλυψη της αλήθειας. Ο κόσμος, η ζωή στην αυθεντική τους μορφή, σ’
αυτό που ουσιαστικά είναι, πρέπει να είναι και όχι αυτό που φαίνεται, που
βλέπουμε, που έχουμε την αίσθηση, την ψευδαίσθηση ότι είναι· "στην πλάτη,
πίσω μας (5)", "εν βυθώ γαρ η αλήθεια (6)".
Ποίηση,
θα λέγαμε, τέλος, είναι: "ένας στεναγμός βαθύς μέσα σε μια παλάμη, ένας
άνεμος ελαφρύς μέσα σε μια θλίψη" κατά τον Μ.Β (7).
-----------------------------------------
1 Νάσος
Βαγενάς: Ο ποιητής και ο χορευτής.
2 Πλάτων: Συμπόσιο.
3 Αριστοτέλης: Ποιητική.
4 Φ. Νίτσε: Ο
Θάνατος της Τραγωδίας.
5
Πλάτων: (Σπήλαιο) Πολιτεία.
6
Δημόκριτος.
7 Μ.
Βολανάκης.
