Μικρό Σχόλιο για την Ποίηση
Με τη γλώσσα, μπορούμε να επικοινωνήσουμε, να εκφράσουμε καταστάσεις, συγκινήσεις, συναισθήματα, να αποτυπώσουμε την σκέψη μας ακόμη κάπου, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι παράγουμε ποίηση, γιατί ποίηση δεν είναι η χρήση, απλώς, της γλώσσας, αλλά η υπέρτατη συγκινησιακή χρήσης της γλώσσας*, που θα μετατρέψει την αίσθηση σε εικόνα, την εικόνα σε ιδέα, την ιδέα σε συναίσθημα* και το συναίσθημα σε συγκίνηση, χωρίς να χάνει το διανοητικό της στοιχείο. Για να συμβεί όμως αυτό χρειάζεται η αναγκαία ιδιότητα του ποιητή, του ανθρώπου που θα μετατρέψει τις ψυχικές, ατομικές, κοινωνικές καταστάσεις σε διανοητική, αισθητική λεπτότητα, ικανή να μας συγκλονίσει, να μας αποκαλύψει τον πυρήνα, την ουσία της συγκίνησης, των λεπτομερειών, που μας διαφεύγουν, που δεν τις συλλαμβάνουμε, τις αγνοούμε και έτσι δεν μπορούμε να τις μετατρέψουμε σε υπέρτατη συγκίνηση, γιατί μας λείπει το εκμαγείο μέσα στο οποίο θα συνθέσουμε το ποιητικό θαύμα.
Είναι γνωστό πως, κάθε κατάσταση, παρατήρηση, επικοινωνία έχει τις προσλαμβάνουσες και δημιουργεί ένα, εσωτερικό, ψυχικό, αισθητικό γεγονός μέσα μας, δεδομένου ότι ενεργοποιεί τις αισθητηριακές, διανοητικές μας λειτουργίες, που μέσω της παιδείας, της ευαισθησίας, του ψυχικού μας κόσμου, αντιλαμβανόμαστε, ο καθένας χωριστά, το μέγεθος της δόνησης, της συγκίνησης που αυτές εκπέμπουν – εμπεριέχουν. αλλά και αυτό δεν είναι από μόνο του, επίσης, ικανό να παράξει ποίηση. Για να παραχθεί, πέραν της συγκίνησης, ποίηση, χρειάζεται και η νίκη του λόγου πάνω στο κράτος των αισθήσεων* * και το αντίστροφο, η νίκη των αισθήσεων πάνω στο κράτος του λόγου, γι’ αυτό ακριβώς, ενώ, όλοι δονούμαστε από ένα συγκεκριμένο γεγονός, μια συγκεκριμένη εικόνα, ελάχιστοι είναι εκείνοι που μετατρέπουν το συγκεκριμένο ερέθισμα σε ποίηση, λίγοι πληρούν τις προϋποθέσεις για κάτι τέτοιο, είναι δηλαδή ποιητές.
Όμως τί είναι ποίηση, αλήθεια;
Ποίηση κατά τον Αριστοτέλη είναι «μίμηση πράξεως σπουδαίας», ποίηση κατά τον Σολωμό, τον Παλαμά, τον Τσάτσο, η έλλογη αλληλουχία των λέξεων -η σκέψη, η ιδέα. ποίηση κατά τον Σεφέρη, η γλώσσα της συγκίνησης, το συναίσθημα, ο κόσμος των Ιδεών για τους ιδεαλιστές, η γλώσσα του συμβολισμού για τους συμβολιστές, το άλογο στοιχείο για τους υπερρεαλιστές, ο άκρατος υποκειμενισμός για τους ρομαντικούς, ο διαλεκτικός υλισμός για τους οπαδούς του σοσιαλιστικού ρεαλισμού και λοιπά.
Ποίηση όμως για όλους, ανεξάρτητα από τα αισθητικά - ιδεολογικά κριτήρια, είναι η χρήση της λέξης στην αρχετυπική της μορφή, σ’ αυτό που αν το αποδομήσεις φτάνεις στον πυρήνα της συγκίνησης, σ’ αυτό που αισθάνεσαι, που σε κάνει να αναριγείς, να νιώθεις ότι σηκώνεσαι λίγο ψηλότερα (Σεφέρης) και όμως δεν μπορείς να το διατυπώσεις, να το μεταδώσεις, να το πεις, παρά μόνο να το βιώσεις. Ποίηση είναι η χωροταξία της ψυχής του ανθρώπου. Ο άκρατος οίνος που μεθά το συναίσθημα και μετατρέπει, από μια κατεστραμμένη, σε μια ολοκληρωμένη ύπαρξη τον άνθρωπο, ικανό να συλλαμβάνει λεπτότατες συγκινήσεις.
Υπάρχουν πολλές σχέσεις, πολλές καταστάσεις, πολλές συγκινήσεις που συγκλονίζουν τον άνθρωπο, η σχέση πόνου χαράς, ζωής θανάτου, βίωσης και απώλειας όμως, είναι εκείνες που τον συγκλονίζουν περισσότερο απ’ οτιδήποτε, γι’ αυτό και αποτελούν τον βασικό θεματικό πυρήνα της ποίησης, της τέχνης γενικότερα από συστάσεως κόσμου, γιατί είναι οι μόνες που οδηγούν στα υψηλότερα όριά ευαισθησίας το άτομο και μέσω αυτών είναι σε θέση να συλλάβει τις προσλαμβάνουσες που ο κόσμος, οι άνθρωποι, η ζωή, εκπέμπουν, εμπεριέχουν.
Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος που παρατηρείται και η οξύμωρη σχέση, πόνου δημιουργίας, στην τέχνη. μια σχέση, ευθέως ανάλογη, που,
μεθερμηνευόμενη, σημαίνει, πως, όσο πιο έντονη είναι η αγωνία της απώλειας, τόσο πιο ολοκληρωμένη και η ποιητική έκφραση, το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, η δημιουργία, και όσο πιο βαθύς, πιο οριακός ο πόνος, τόσο πιο μυστηριακή, πιο αφαιρετική, πιο σημειολογική, πιο συμβολική η ποίηση, η τέχνη, καθώς το υποκείμενο, ο δημιουργός, στην απόλυτη μοναξιά του, αποδομεί το σημαινόμενο, το ερέθισμα και φέρνει στην επιφάνεια το σημαίνον, το πρωτογενές νόημα της λέξης.
Ποίηση είναι η αποκάλυψη της αλήθειας. Ο κόσμος, η ζωή στην αυθεντική τους μορφή, σ’ αυτό που ουσιαστικά είναι, πρέπει να είναι και όχι αυτό που φαίνεται, που βλέπουμε, που έχουμε την αίσθηση, την ψευδαίσθηση (μέσα από τις συμβάσεις, μέσα από τα κατά συνθήκην ψεύδη, τους κατά συνθήκην συμβιβασμούς), ότι είναι.
Ποίηση, θα λέγαμε, είναι, ένας στεναγμός βαθύς μέσα σε μια παλάμη, ένας άνεμος ελαφρύς μέσα σε μια θλίψη, όπως θα έλεγε και ο ποιητής***.
----------------------------------------------
(*) (**) – Νάσος Βαγενάς: Ο π. και ο χορευτής.
(***) – Μ. Βολονάκης.
